>> Hiệp ước phòng thủ chung với Mỹ có giúp được Philippines

Đối đầu căng thẳng Trung Quốc-Philippines ở Biển Đông khiến người ta chú ý đến Hiệp ước phòng thủ chung Mỹ-Philippines được ký kết cách đây hơn 60 năm. >> Hải quân Trung Quốc đã vượt qua tầm kiểm soát của Mỹ Nhiều tàu thuyền đã được điều động đến bãi đá ngầm Scarbourough.(Ảnh worldaffairsjournal.org) Nhiều nhà phân tích cho rằng những suy tính chính trị hiện thời có thể sẽ đóng một vai trò rất quan trọng trong việc thực thi hiệp ước này. Hiệp ước phòng thủ chung Mỹ-Philippines đang được nghiên cứu ở Washington và Manila, trong đó có các nhà ngoại giao và chính khách chưa chào đời khi văn kiện này được ký kết vào năm 1951. Giới chức hai nước đang tìm cách xác định phải chăng Mỹ có bổn phận trợ giúp Manila trong trường hợp xảy ra một vụ xung đột quân sự giữa Philippines và Trung Quốc tại một vùng biển cách Vịnh Subic chừng 200 cây số về hướng Tây. Trong hơn một tháng nay nhiều tàu của Philippines và Trung Quốc đã được triển khai xung quanh bãi đá ngầm Scarborough, sau khi các tàu hải giám Trung Quốc ngăn không cho một tàu hải quân Philippines bắt giữ các ngư dân Trung Quốc. Hiệp ước giữa Manila và Washington không đề cập một cách cụ thể tới vùng biển Trung Quốc gọi là Nam Hải, Việt Nam gọi là Biển Đông và Philippines gọi là Biển Tây Philippines. Tuy nhiên, Bộ Ngoại giao Philippines đang lưu giữ những văn thư mà họ nhận được từ các giới chức Mỹ năm 1979 và 1999 như những bằng chứng cho thấy hiệp ước này bao gồm những khu vực ở Biển Tây Philippines (Biển Đông) mà Manila tuyên bố có chủ quyền. Những khu vực này bao gồm bãi đá ngầm Scarborough và một số đảo nhỏ ở Trường Sa - quần đảo đang có tranh chấp chủ quyền giữa Trung Quốc, Philippines, Việt Nam, Đài Loan, Malaysia và Brunei. Năm ngoái, Ngoại trưởng Mỹ Hillary Clinton nói rằng Washington “sẽ tuân thủ các nghĩa vụ trong hiệp ước với Philippines”. Tuy nhiên, bà Clinton lại không chịu cho biết phía Mỹ sẽ phản ứng ra sao trong trường hợp mà bà gọi là “những sự việc giả định”, như một vụ tấn công của Trung Quốc nhắm vào các lực lượng Philippines ở quần đảo Trường Sa. Ông Denny Roy, một nhà nghiên cứu cấp cao của Trung tâm Đông Tây ở Hawaii, than phiền rằng hiện nay có một sự chú ý quá độ vào ngôn từ của hiệp ước và những tuyên bố trong những năm trước đây liên quan tới hiệp ước này. Ông nói thêm: "Tôi nghĩ rằng chúng ta nên có một cái nhìn bao quát hơn về những hành động phù hợp nhất với lợi ích của nước Mỹ trong những tình huống có thể xảy ra mà chúng ta có thể dự đoán. Và chắc chắn là việc Mỹ và Trung Quốc giao chiến với nhau vì những nơi được gọi là ‘đảo’ ở Trường Sa sẽ là một việc điên khùng. Cả Mỹ lẫn Trung Quốc, không nước nào chỉ vì những tờ giấy đó mà lâm vào một tình huống điên khùng như vậy”. Theo ông Roy, là nước có một hạm đội hải quân cũ kỹ với khoảng vài chục chiến hạm cỡ nhỏ và không có một máy bay chiến đấu phản lực nào, Philippines sẽ bị lực lượng hùng hậu của Trung Quốc đè bẹp nếu đôi bên xảy ra chiến tranh. Do đó, ông cho rằng không có gì đáng ngạc nhiên khi chính phủ ở Manila cứ nhất định nói Mỹ có bổn phận giúp đỡ Philippines trong trường hợp xảy ra một vụ xung đột như vậy. Ông nói tiếp: "Đương nhiên, Philippines muốn có một sự diễn giải mạnh mẽ nhất đối với Hiệp ước phòng thủ chung Mỹ-Philippines. Điều đó có nghĩa là ràng buộc Mỹ càng nhiều càng tốt. Nhưng chúng ta nên biết rằng tất cả các bên đều có mục tiêu riêng và mục tiêu của Philippines là củng cố đòi hỏi chủ quyền của mình vào lúc này, khi họ có cơ hội. Mục tiêu này sẽ khó đạt được trong tương lai, khi sức mạnh mà Trung Quốc có thể phát huy ở khu vực này sẽ mạnh mẽ hơn”. Đối với người Philippines, yêu cầu Mỹ hỗ trợ quân sự gây ra cảm xúc lẫn lộn. Quốc gia Đông Nam Á này là từng là thuộc địa của Mỹ và các lực lượng Mỹ đã giải phóng Philippines khỏi sự chiếm đóng của Nhật Bản trong Chiến tranh thế giới thứ hai. Nhưng tình cảm bài Mỹ gia tăng trong thời hậu chiến đã khiến Thượng viện Philippines vào năm 1991 bỏ phiếu để đóng cửa các căn cứ quân sự của Mỹ ở nước này. Mặc dù vậy, hiệp ước quốc phòng năm 1951 đã không bị hủy bỏ. Theo Carolina Hernandez - giáo sư danh dự của Đại học Philippines, một số người Philippines từng tranh đấu trong những thập niên trước đây để đòi quân đội Mỹ rút đi bây giờ đã thay đổi lập trường. Bà nói: "Ngay cả những người thuộc các tổ chức tả khuynh cũng nhận ra rằng Philippines không đủ sức để chống cự Trung Quốc. Và do đó, vì quyền lợi của Mỹ ở Biển Tây Philippines (Biển Đông) và quyền lợi của Philippines trùng hợp với nhau vào thời điểm này nên nhiều người trông đợi Mỹ sẽ ra tay để bảo vệ quyền lợi chung của cả hai nước”. Bà Hernandez là người sáng lập và là người đứng đầu Viện Nghiên cứu Chiến lược và Phát triển ở Manila. Bà nói rằng nhiều người Philippines lo ngại mối quan hệ thương mại giữa Washington và Bắc Kinh sẽ đè bẹp những lợi ích chiến lược của Mỹ ở Philippines. Bà nói: "Có những người vẫn nghĩ rằng Mỹ không đáng tin cậy. Họ không nghĩ rằng Mỹ sẽ gây rủi ro cho mối quan hệ dễ vỡ với Trung Quốc để bảo vệ những quyền lợi hải dương của Philippines. Họ cho rằng Mỹ sẽ không ra tay giúp đỡ Philippines vì quan hệ song phương Mỹ-Trung có một vai trò vô cùng quan trọng trong tương quan quyền lực, không chỉ ở trong khu vực này mà trên toàn thế giới”. Ông John Bolton, cựu Thứ trướng Ngoại giao Mỹ, cho rằng đó là những nhận định sai lầm. Ông nói: “Philippines có quyền khẳng định những đòi hỏi chủ quyền chính đáng đối với những gì mà họ nghĩ là lãnh thổ của mình, dựa trên các yếu tố địa dư, lịch sử và các hiệp ước… Và tôi nghĩ rằng có một sự đồng thuận là thật ra Trung Quốc mới chính là nước có những đòi hỏi chủ quyền lãnh thổ rất không chính đáng”. John Bolton: "Thật ra Trung Quốc mới chính là nước có những đòi hỏi chủ quyền lãnh thổ rất không chính đáng”. Ảnh REUTERS Ông Bolton cho rằng Washington nên khuyến khích các nước Đông Nam Á giải quyết những mối tranh chấp chủ quyền biển đảo giữa họ với nhau, ngõ hầu các nước này có thể có một lập trường thống nhất để cùng với Hoa Kỳ chứng tỏ rằng những mưu toan của Trung Quốc nhằm kiểm soát các vùng biển quốc tế là không thể chấp nhận. Ông Bolton, cũng từng giữ chức Đại sứ Mỹ tại Liên Hiệp Quốc, tiên đoán Trung Quốc sẽ tiếp tục “dọ dẫm và thúc đẩy” những đòi hỏi về chủ quyền biển đảo cho tới khi nào họ gặp phải một sự kháng cự quyết liệt. Ông nói tiếp: “Tôi e rằng họ sẽ tìm cách làm như vậy và sẽ lợi dụng tình hình hiện nay là Mỹ phải chú tâm vào cuộc bầu cử sắp tới. Họ nhận thấy có khả năng là ông Obama bị thất cử cho nên họ sẽ tận lực thúc đẩy trong lúc có một vị tổng thống yếu ở Nhà Trắng. Đó chính là lý do khiến tôi nghĩ rằng trong ngắn hạn các nước ASEAN cần phải ra sức đoàn kết với nhau trong vấn đề này”. Một số các nhà phân tích cho rằng nếu Bắc Kinh xem chính quyền hiện nay của Mỹ là một chính quyền có xu hướng nhường nhịn thì đó là một nhận định sai lầm. Họ nói rằng Washington chắc chắn sẽ tính tới chuyện phái Hạm đội 7 chiếm lại Scarborough nếu các lực lượng mạnh hơn của Trung Quốc đoạt bãi cạn này từ tay hải quân Philippines. Trong khi đó, cũng có nhiều nhà quan sát dự đoán trong ngắn hạn, tất cả các bên sẽ tìm cách thức giảm bớt căng thẳng mà không bên nào bị mất thể diện. Nhưng cho dù căng thẳng có giảm đi nữa thì những vụ tranh chấp chủ quyền rộng lớn hơn vẫn chưa thể giải quyết được, trong lúc Trung Quốc tiếp tục khẳng định đòi hỏi chủ quyền đối với Biển Đông, một khu vực chiến lược và có nhiều tài nguyên thiên nhiên, và Mỹ đang chứng tỏ quyết tâm giữ vững vị thế của một cường quốc Thái Bình Dương.